Fаrmаkologiya vа toksikologiya bo‘limi

FARMAKOLOGIYA VA TOKSIKOLOGIYA BO‘LIMI HAQIDA MA‘LUMOT

1956 yilda Institutda Farmakologiya va kimyoterapiya laboratoriyasi tashkil etildi, unga tibbiyot fanlari nomzodi (t.f.n), dotsent Isxak Komilovich Komilov rahbarlik qildi. Keyinchalik 1967 yildan 1983 yilgacha laboratoriyada ilmiy ishlar t.f.d prof. M.B. Sultonov va 1984-1992 yillarda – t.f.n N.T. To'laganov rahbarligida olib borildi. Amaliy tibbiyotga joriy etilayotgan dori vositalarining klinikadan oldingi xavfsizligini o‘rganish zarurati va ish hajmining ortishi bilan t.f.d F.S. Sadritdinov 1981 yildan 1986 yilgacha rahbarligida qo‘shimcha ravishda toksikologiya laboratoriyasi tashkil etildi va unga rahbarlik qilgan. 1992 yildan boshlab institutda tibbiyot fanlari doktori rahbarligida yangi tashkil etilgan Farmakologiya va toksikologiya bo‘limi tarkibiga farmakologiya laboratoriyasi (mudiri t.f.d, professor V.N.Sirov) va toksikologiya laboratoriyasi (mudiri t.f.d, professor F.N. Jahongirov) kirgan. 2012 yildan boshlab bo‘limga t.f.d, professor, V.N. Sirov umumiy rahbarlik qilgan.

Laboratoriyaning, keyinchalik bo‘limning shakllanishi va rivojlanishiga t.f.d, prof. S.S. Azizova, t.f.d, prof. H.V. Aliyev, t.f.n H.S. Ahmedxo‘jaeva, t.f.n A.A. Vahobov, t.f.d, prof. W.B. Zokirov, t.f.d, prof. A.G. Kurmukov, b.f.d, prof. Z.A. Xushbaktova, t.f.n. Yu.R. Mirzaev, t.f.n. A.N. Nabiev, t.f.n. J.R. Rejepov, b.f.d. F.M. Tursunxodjaeva va boshqa ko‘pgina olimlarimiz o‘z xissalarini qo‘shgan.

Tabiiy birikmalarning turli sinflariga mansub o‘simliklardan ajratilgan 2000 dan ortiq moddalarning farmako-toksikologik xossalari o‘rganildi; bir qator moddalar uchun molekulyar ta'sir mexanizmi o‘rnatildi; potentsial dori vositalari sifatida amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan 50 dan ortiq moddalar aniqlangan.

Yuqori antiaritmik, antiaterosklerotik, kardiotonik, gipotenziv, psixotrop, neyroprotektiv, anabolik, og'riq qoldiruvchi, giyohvandlikka qarshi, gepatoprotektiv, yallig'lanishga qarshi, diabetga qarshi, estrogen faollik va boshqa turdagi faollikka ega bo‘lgan yangi moddalar topildi.

Bir qator moddalar uchun kimyoviy tuzilish va biologik faollik o‘rtasida qonuniy bog’liqlik topilgan. Farmakologik ta'sirning faolligi va yo‘'nalishini ta'minlovchi moddalarning tuzilish va kimyoviy xususiyatlari (farmakoforalar, toksoforlar) aniqlangan. Bir qator alkaloidlar misolida maqsadli yuqori biologik faollikka ega bo‘lgan yangi birikmalar va molekulyar ta'sirning prinsipial yangi mexanizmlarini loyihalash tamoyillari ishlab chiqilgan.

Quyidagi dorilar ishlab chiqilgan, joriy qilingan va hozirda sog'liqni saqlash amaliyotida qo‘llaniladi:

1. diterpen alkaloidlari asosida - allapinin, aklesin, axaritmin, antiaritmin keng spektrli antiaritmik preparatlar sifatida;
2. alkaloidlar asosida - dezoksipeganin, galantamin - atsetilxolinesteraza ingibitorlari, sitizin – tamaki chekishga qarshi v.b.
3. terpenoid spirtlarining murakkab efirlari asosida - panoferol, kufestrol, tefestrol va ferulen estrogenga o'xshash moddalar sifatida;
4. fitoekdisteroidlar asosida - tonik, adaptogen, stressdan himoya qiluvchi vositalar sifatida - ekdisten, ayustan, eksumid;
5. Carica papayadan olingan biologik faol moddalar asosida - ferment preparati cucumazim;
6. flavonoidlarga asoslangan - flateron, sinarozid, flanorin;
7. fenolik birikmalarga asoslangan - kavergal, katatsin;
8. Fundamental va amaliy tadqiqotlar uchun 120 ga yaqin bioreagentlar, shuningdek, kosmetologiyada (jistenin) foydalanish uchun ayrim o‘simlik turlarining ekstraktlari jahon bozoriga sotuvga taklif etildi.

Bo‘limning ilmiy loyihalari:

Fundamental

1. FA-A10-117 2006-2008 yy. “Mahalliy o‘simlik xom ashyosidan ajratilgan fitoekdisteroidlar asosida aktoprotektiv, adaptogen va stressdan himoya qiluvchi ta'sirga ega yangi yuqori samarali dorilarni ishlab chiqish”.
2. FA-A12-E124 2009-2011 yy. “Geriatriya amaliyotida va noqulay sharoitlarda foydalanish uchun o'simlik preparatlarini yaratish”.
3. FA-A10-T196 2011-2014 yy. “Metabolik sindromli kasalliklarda farmakologik muvofiqlashtirish uchun ishlatiladigan terpenoidlar, alkaloidlar va fenolik tabiiy birikmalar asosida koordinasiyon foydalanish uchun beshta dori vositasini yaratish”.
4. 4) FA-A11-T189 2012-2014 yy. “N-metilsitizin va d-β-gidrastin preparatlari uchun klinikagacha farmakologik va toksikologik o‘rganish va texnologiyalarni ishlab chiqish”.
5. 5) FA-A11-T031 2015-2017 yy. “Ekdisteron va uning polisintetik birikmalari asosida qandli diabetni davolash uchun yangi samarali dori vositasini yaratish”.
6. FA-F-6-008 2017-2020 yy. “Geriatriyada tabiiy birikmalar orasidan istiqbolli davolash-profilaktika vositalarini aniqlash va baholash”.
7. FTQQF 38-10 2010-2011 yy. “O'simlik alkaloidlarining alkogolga qarshi ta'sirini o'rganish”

Amaliy

1. A-10-131 2006-2008. “2 ta eksportga yoʻnaltirilgan yangi avlod antiaritmik dori vositalari – dezasetillappakonitin va neoallapininni yaratish va tibbiyot amaliyotiga joriy etish”
2. A-10-101 2006-2008. “Adenoma va prostata saratonini davolash uchun “Ferulen” nomli yangi mahalliy o‘simlik dorisini ishlab chiqish, yaratish va tibbiyot amaliyotiga keng joriy etishga tayyorlash”
3. A-10-132 2006-2008. “Suyak sinishlarini samarali davolash uchun import o‘rnini bosuvchi, eksportga yo‘naltirilgan yangi “SEVAT” preparatini ishlab chiqish, yaratish va tibbiyot amaliyotiga joriy etish”
4. A-10-127 2006-2008. “Parrandachilik uchun yangi fitoestrogen dori kufestrolini ishlab chiqish va yaratish”
5. A-10-118 2006-2008. “O‘zbekistondan o‘simlik xom ashyosi asosida yangi gipoglikemik vositalarni yaratish”
6. K-12-017 2009-2011. “Neyro- va psixofarmakologiya uchun yangi mahalliy import o‘rnini bosuvchi dori vositalarini ishlab chiqarish uchun biologik faol birikmalarni farmako-toksikologik o‘rganish”.
7. PZ-20170929757 2018-2020. “Mahalliy o‘simliklar xomashyosidan pektin polisaxaridlarini antibakterial faollikka ega prebiyotik vosita sifatida o‘rganish”.
8. PZ-20170929759 2018-2020. “Poliprenollar asosida organizmdagi regenerativ jarayonlarni rag'batlantiruvchi dori vositasini yaratish”.
9. 5) FA-A11-T035 2015-2017. “Gelmintlar va lyambliyozga qarshi keng spektrli kompleks preparatlarni yaratish”.
10. FA-A11-T036 2015-2017. “Arundo donax, Haplophylum perforatum, Peganum Harmala oʻsimliklarining alkaloidlari va fenilizokinolin seriyasining yarim sintetik alkaloidlari asosida original neyro- va psixotrop preparatlarni ishlab chiqish”.

Innovatsion ishlanmalar

IP I-8-26 2008-2009 yy “Milliy terma jamoalarni ekdisteroidli preparatlar bilan ta'minlash va 2008 yilgi Olimpiya o‘'yinlariga tayyorgarlik jarayonida sportchilarning samaradorligini oshirishning ilmiy va uslubiy asoslarini ishlab chiqish”.

300 dan ortiq patentlar va1000 dan ortiq ilmiy maqolalar chop etilgan.

Doktorlik dissertatsiyalari:

1. Sultonov M.B. To'g'ri vinka alkaloidlarini farmakologik o'rganish (1967).

2. Zakirov U.B. Ungerniya turkumidagi oʻsimliklardan alkaloidlar va ularning hosilalari farmakologiyasi (1968).

3. Azizova S.S. Koronar qon aylanishining eksperimental buzilishlarida strofantidin seriyasining yurak glikozidlarining ta'siri (1968).

4. Kurmukov A.G. Ayrim indol alkaloidlarini farmakologik tadqiq qilish (1970).

5. Komilov I.K. Allifolium, Ungernia avlodlari o'simliklaridan alkaloidlar va ularning hosilalari va uzoq mevali jute, Adonis va Cannabisdan ajratilgan yurak glikozidlarini farmakologik o'rganish (1971).

6. Faxrutdinov S. Aporfin, narkotin va xinolin alkaloidlari va ularning hosilalarini farmakologik tadqiq qilish (1972).

7. Sadritdinov F.S. Basil va Gentian avlodlari o'simliklaridan alkaloidlarni farmakologik o'rganish (1972).

8. Aliev X.U. Fumaria vailanti, Ungerniya alkaloidlari va ularning hosilalarining antiaritmik faolligi (1973).

9. Vahobov A.A. Nitraria shoberia, Vinca straighta, Physochlain alaica va ularning hosilalaridan olingan alkaloidlarning farmakologiyasi (1982).

10. Axmedxo‘jaeva X.S. Markaziy Osiyo florasidan ajratilgan moddalarning estrogen faolligini farmakologik o'rganish (1988).

11. Sirov V.N. Rhaponticum, Silena va Ajuga avlodlari o'simliklaridan fitoekdisteroidlarni farmakologik o'rganish (1997).

12. Xushbaktova Z.A. Yangi kardenolidlar, sikloartan glikozidlar, ularning transformatsiya mahsulotlari va polifenol birikmalarini farmakologik tadqiq qilish (1997).

13. Djahangirov F.N. Diterpen alkaloidlarining farmakologiyasi (2010).

14. Tursunxodjayeva F.M. Aconitum va Delphinium turkumlari o'simliklaridan diterpenoid alkaloidlarning neyroprotektiv, antinosiseptiv va antispazmodik faolligi (2019).

15. Islomova J.I. Triterpenoid, polifenol va uglevodli tabiatdagi o‘simlik moddalarining parazitlarga qarshi va prebiyotik faolligini farmakologik baholash (2020).

Hozirgi kunda bo‘lim mudiri sifatida biologiya fanlari doktori Tursunxodjaeva Firuza Muratovna faoliyat olib bormoqda.

Farmakologiya va toksikologiya bo‘limi o‘simlik va sintetik biologik faol moddalarning umumiy farmakologik faolliklarini, mexanizmlarini va toksikologiyasini o‘rganish bo’yicha tadqiqotlar olib boradi. Ayni paytda aterosklerozga qarshi, gipolipidemik, antioksidant, antigipoksant, antidiabetik, antiaritmik, antidepressant, adaptogen, alkogolga qarsi, estrogen, antikoagulyant, tutqanokka hamda yurak va miya ishemik kasalliklariga qarshi faolliklarini namoyon qiladigan dori vositalarini va biologik faol qoʻshimchalar yaratish boʻyicha fundamental va amaliy tadqiqotlar olib borilmoqda. Shuningdek, Instututda ishlab chiqilgan dori vositalarining liposomal shakllarining (ekdisten, eksumid, flateron) biologik faolliklarini o’rganish bo’yicha tadqiqotlar olib borilmoqda. Hozirgi kunda bo‘limda tib.f.d, professor, b.i.x. V.N.Sirov, b.f.d., et.i.x. F.M. Tursunxodjaeva, t.f.d., et.i.x. J.I. Islamova, tib.f.n., kat.i.x. Yu.R. Mirzaev, b.f.n., kat.i.x. S.M. Yusupova,  b.f.n., kat.i.x. L.T. Zaxidova, PhD, kat.i.x. Z.I. Sanoyev, PhD, kat.i.x. D.A. Narbutayeva, PhD, kat.i.x. F.R.Egamova, PhD, kat.i.x. A.A. Azamatov, PhD V.F. Tuxtasheva, 5 ta tayanch doktorant, 3 ta kichik ilmiy xodim, va 1 ta laborant faoliyat olib bormoqda.

  Farmakologiya va toksikologiya bo‘limining 2025-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi

1. GLP talablariga javob beradigan zamonaviy farmakologik va toksikologik laboratoriyani yaratish.

2. O‘zbekiston Respublikasida qo‘llaniladigan pestitsidlar va gerbitsidlarning, tarkibidagi pestitsidlar qoldiqlarini saqlagan ozuqa maxsulotlarini toksikologik xususiyatlarini o‘rganish.

3. Surunkali kasalliklarning (qandli diabet, yurak va qon aylanish tizimi, asab tizimi kasalliklari va boshqalar) oldini olish va davolash uchun dori vositalarini tadqiq qilish va ishlab chiqish.

Bo'lim xodimlarining ilmiy faoliyati

Sahifani oching https://aps.uzicps.uz/teachers?page=1&search=&department_id=14

Chop etish